Posts by Bert Rietberg

De diverse stichtingen in de Grebbelinie leveren geregeld een bijdrage aan het beheer. Waar Staatsbosbeheer, het Utrechts Landschap en Waterschap Vallei en Veluwe het grote machinale werk op zich nemen, ontfermen de vrijwilligers zich over de zichtbaarheid van de oorlogsobjecten zoals kazematten, tankversperringen en loopgraven. Ook wordt er klein onderhoud gedaan aan klaphekjes, panelen en bewegwijzering. De laatste jaren pakken de vrijwilligersgroepen de werkzaamheden steeds vaker samen op in verschillende formaties. Aan het einde van 2023 gingen o.a. vrijwilligers van de Stichting Grebbelinie in het Vizier, Stichting de Greb, de Stichting Grebbelinie en het Grebbelinie Bezoekerscentrum de dijk op om de linie in Woudenberg ‘winterklaar’ te maken.

Verwijderen van takken blad uit de mundungsgasgrube van de Duitse 703 op de liniedijk bij Woudenberg.

De oude verflaag is onderaan zichtbaar.

Vanwege de relatief grote groep konden in een beperkt tijdsbestek klussen over een aantal kilometer worden uitgevoerd. Blad, takken en zand werden uit de mondingsgaskuil en de entree van een Duitse bunker geschept en geharkt. Hierdoor werden delen van de bunker zichtbaar die lang onder gras, mos en bladeren hadden gelegen. Losse stukken beton werden verplaatst en met een houten drempel werd de betonnen kuil afgesloten voor de modder die bij regenval wordt meegevoerd. Tijdens het werk kon informatie over de constructie worden uitgewisseld. Zo werd de originele roodbruine camouflageverf uit 1945 aangetroffen in een schoongemaakte hoek(zie foto rechts). Na een smakelijke oliebol kon de groep zich verplaatsen naar het noorden.

Andere klussen betroffen het leegvegen van een Nederlandse kazemat en het restant van een koepelkazemat. Tot slot werd een enorme hoeveelheid blad uit de loopgraafreconstructie verwijderd. Het werk werd voorbereid door het Educatief Centrum Woudenberg waar tevens gereedschappen beschikbaar werden gesteld. De activiteiten werden afgesloten met erwtensoep die de Stichting Grebbelinie had meegenomen. Dat stichtingen samenwerken is niet nieuw, maar men zoekt naar wegen om elkaar structureler de helpende hand toe te steken op het gebied van kennis, beheer en praktische vraagstukken. De groepen zijn actief in verschillende regio’s en worden jaarlijks voor uitdagingen gesteld die niet voor elke stichting gelden zoals marketing of huisvesting. Enkele stichtingen richten zich op een specifiek gebied of doelgroep zoals basis- of voortgezet onderwijs. Of zien onderzoek en het delen van kennis als hoofddoel.

Ondanks of misschien juist dankzij de verschillen vormen ze een buitengewoon waardevol ensemble dat samen het militair Erfgoed onderzoekt, herdenkt en bewaart. Eind januari volgt nader overleg tussen de stichtingen, waarbij o.a. ook de Stichting Cunera, de Stichting Slag om de Grebbeberg en de initiatiefnemer van deze bijeenkomst -de Gedachteniskerk in Rhenen- aansluiten.

Met drie kruiwagens en bijna 20 vrijwilligers was de loopgraaf binnen een uur schoongeveegd.

Een belangrijk deel van de werkzaamheden aan de monumentale Bruinenburgersluis is afgerond. Waterschap Vallei en Veluwe verwachtte dat restauratie in december klaar zou zijn, maar de laatste hand wordt gelegd in 2024. Het werk werd enigszins bemoeilijkt en vertraagd door de vele regen van de afgelopen maanden. Aanleiding voor de restauratie was de slechte staat van het metselwerk van dit Rijksmonument. Dit werd veroorzaakt door de wortelstelsels van een vijftal bomen die op de hoekpunten van de sluismuren stonden. Om nieuwe schade te voorkomen en het herstel mogelijk te maken zijn de beuken verwijderd. Meer dan 8000 stenen zijn vervangen of herplaatst.

Werk in uitvoering, december 2023. Het werk aan de sluis kan worden verricht dankzij steigers, een dam en een drijvende vlonder.

De restauratie werd in augustus 2023 gestart na een lange periode van voorbereiding. In die voorbereidingsperiode werd o.a. ecologisch onderzoek verricht, omdat de sluis in een belangrijke ecologische zone ligt. Ook werd de schade aan de muren in kaart gebracht. Delen van de sluismuren waren zo beschadigd dat ze eerst gesloopt moesten worden. Daarbij probeerde men zoveel mogelijk stenen te bewaren voor hergebruik. Drie weken lang werden er duizenden stenen gebikt, waarvan een flink deel kon worden teruggeplaatst in de sluis. De oude stenen zijn van het type Utrechts plat. Dat is een relatief kleine steen die bewaard is gebleven in de onderste helft van de sluis. Daarboven liggen stenen in waalformaat, die iets groter zijn. Een klein stukje muur is gerestaureerd met een nieuwere roodbruine steen. Bij het herstel zijn de grote sluitstenen netjes herplaatst, evenals de gedenksteen die herinnert aan het leggen van de eerste steen in 1786. In die tijd stroomde het water van de Lunterse Beek door de Bruinenburgersluis richting Amersfoort. Sinds de aanleg van het Valleikanaal (1935-1941) begint bij de sluis de Heiligenbergerbeek.

Dankzij het lage waterpeil zijn de verschillen in de stenen goed te zien. Links is een stukje sluismuur zichtbaar dat met een nieuwere steen is gerestaureerd. De rest van de muren zijn gemaakt van bakstenen ‘Utrechts plat’ (onder) en ‘Waalformaat’.

De Bruinenburgersluis is in 1939 actief in gebruik geweest om de inundaties te stellen. Hoe dat in zijn werk ging is te zien op filmpjes die tijdens de mobilisatieperiode zijn gemaakt. In “The Battle of the Netherlands” op Youtube is de sluis en de directe omgeving enkele seconden zichtbaar van 9.34 tot 9.58

Links is in de muur zichtbaar dat er in 1939 al verschillende stenen (Utrechts Plat en Waalformaat) waren verwerkt in de sluis. De militairen in het filmfragment zijn bezig met het laten zakken van schotbalken in de sponningen.

De sluis ligt nu middenin een gebied waar volop wordt gewandeld. Om de wandelaars ter wille te zijn is een loopbrug gemaakt waardoor de watergang ongehinderd gepasseerd kon en kan worden. Het water dat moest worden afgedamd kon via de leisloot achter de liniedijk worden doorgevoerd naar een verderop gelegen sluis, zodat er geen problemen in de waterhuishouding ontstonden. Als de restauratie is voltooid wordt het terrein opnieuw ingericht met zitbankjes en een nieuw informatiepaneel.

Betrokken partijen bij de restauratie zijn/waren: Waterschap Vallei en Veluwe, Staatsbosbeheer, provincie Utrecht, gemeente Leusden, gemeente Woudenberg en de Stichting Grebbelinie.

Links de sluisbrug die hersteld wordt. Rechts daarvan de tijdelijke loopbrug voor wandelaars. Achter de hoge hekken zijn links de countouren te zien van een een Duitse bunker van de Pantherstellung. Rechts het Valleikanaal.

Rob Meeuwisz geeft in uniform uitleg bij het restant van een onderkomen voor pantserafweergeschut.

De Stichting Grebbelinie en het bezoekerscentrum werken al jaren samen. Veel voorbereidend inhoudelijk werk voor het centrum werd in 2016-2017 door de Stichting Grebbelinie gedaan. Toch was de wandeling naar de Schalmdijk bijzonder, want de donateurs van het centrum en de Stichting Grebbelinie vormen voortaan één geheel. De kennis en de faciliteiten worden zoveel mogelijk gedeeld, waardoor de donateurs meer geboden kan worden en de vrijwilligersgroepen elkaar kunnen helpen. Het kwam mooi tot uiting tijdens de wandeling van het Fort aan de Buursteeg naar de Batterij aan de Schalmdijk.

Meer dan 40 deelnemers sloten zich aan bij het arrangement dat het bezoekerscentrum en de Stichting Grebbelinie hadden samengesteld. In het eerste uur konden de exposities van het centrum worden bezocht. Ook voor oude bekenden van het centrum was er weer veel nieuws te zien, met name in de wisselexpositie waar jaarlijks nieuwe thema’s worden getoond. De groep kon nu o.a. kijken naar Veenendaal 1939-1940 en een serie kazematmodellen. In de tijd die over was gingen tientallen oorlogsboeken over de toonbank in de museumwinkel. De wandeling startte met het verhaal van Hein Oomen, een 1e Luitenant die op 9 mei 1940 zou gaan trouwen. Het uniform van deze militair die in Renswoude gelegerd was, wordt dankzij de familie Oomen aan de collectie toegevoegd.

Via het gereconstrueerde onderkomen voor pantserafweergeschut in het Fort aan de Buursteeg en de stellingen in de Juffersdijk (deel van de Slaperdijk) kwam de groep aan bij de restanten van de stellingen in de Batterij aan de Schalmdijk. Hier werd stilgestaan bij de betonnen sporen van twee onderkomens voor pantserafweergeschut, een koepelkazemat, een intacte S-kazemat voor lichte mitrailleur en het verhaal van Henk Buurman die tijdens de artilleriebeschietingen om het leven kwam. Door bestuurslid Rob Meeuwisz werd een replicabordje geplaatst van het houten monumentje dat de manschappen van de mitrailleurcompagnie hadden gemaakt in 1940. Voor de gelegenheid werd een M16 helm toegevoegd, zoals deze in 1940 ook bij het veldgraf was geplaatst. De helm is na de rondleiding naar het bezoekerscentrum gebracht. Deze was in 2013 gevonden in het dorpshart van Renswoude.

De volgende bezienswaardigheid betrof de tankversperring in De Schalm die met steun van de gemeente Renswoude en door een initiatief van de Stichting Grebbelinie zichtbaar is gemaakt. Gerard Muller gaf tekst en uitleg bij de stalen asperges, de fundering van de palenbergplaats en de wijze waarop de versperring gebruikt werd. Langs een wel heel modderig maar mooi pad werd de terugweg aanvaard en werd in de Grebbelounge met een drankje en een bitterballengarnituur afgesloten.

Er worden voor 2024 al weer volop nieuwe plannen gemaakt. Op de websites van het bezoekerscentrum en deze website zullen donateurs en andere belangstellenden op de hoogte worden gebracht. Op deze dagen zijn introducés ook altijd welkom.

Ook donateur worden? U kunt daarvoor het inschrijvingsformulier op deze website gebruiken.

Gerard Muller vertelt op de aspergeversperring over deze hindernis in de Schalm(dijk). Links is in het gras de fundering van de palenbergplaats te zien.

Twee wandelaars arriveren in het Fort aan de Buursteeg. In de schaduw staat een restant van een mitrailleurkazemat. Op de achtergrond is het rode dak van een wederopbouwboerderij te zien.

Startpunt en stempelpost Grebbelinie Bezoekerscentrum.

Tekst en foto’s: Bert Rietberg

De maand juli startte met de hervatting van een wandeltraditie; de Grebbelinie wandeltocht, of Grebbe-Valleitocht zoals deze anno 2022 wordt genoemd. Met prachtig weer startten meer dan 500 wandelaars voor een tocht over dijkjes en duikers en langs kazematten en bunkers van dit voormalige oorlogsgebied. Na twee jaar onderbreking (2020 en 2021) kon er weer worden gekozen uit gemarkeerde routes van 10, 15, 20, 30 en 40 km. Met name de 30 km werd veel gelopen: deze tocht voerde door Renswoude en Woudenberg en deed o.a. het Educatief Centrum Grebbelinie aan, waar de Stichting Grebbelinie in het vizier een fraaie loopgraaf beheert. Niet ver van Fort Daatselaar werd op Camping de Grebbelinie een stempelpost ingericht waar wandelaars even op verhaal konden komen voor de laatste kilometers. En bij ‘De Kleine Weide’ liepen de wandelaars over het erf van de zorgboerderij richting Groeperkade en het Werk aan de Engelaar.

De meeste wandelaars kozen het Grebbelinie Bezoekerscentrum in Renswoude als startpunt. Enkele honderden begonnen vroeg met de tocht om tijdig terug te zijn voor een drankje op het terras van de Grebbelounge. Slechts twee deelnemers moesten worden behandeld met blaren. Alle anderen kwamen ruimschoots op tijd aan en ontvingen een vaantje als herinnering aan een mooie wandeldag.

Voor de vrijwilligers, ondernemers en initiatiefnemers van de SRVV betekende het een geslaagde dag: doel was vanaf de eerste editie om het gebied langs de Grebbelinie te promoten en mensen op een sportieve manier kennis te laten maken met dit veelzijdige landschap in de Gelderse Vallei.