Een belangrijk deel van de werkzaamheden aan de monumentale Bruinenburgersluis is afgerond. Waterschap Vallei en Veluwe verwachtte dat restauratie in december klaar zou zijn, maar de laatste hand wordt gelegd in 2024. Het werk werd enigszins bemoeilijkt en vertraagd door de vele regen van de afgelopen maanden. Aanleiding voor de restauratie was de slechte staat van het metselwerk van dit Rijksmonument. Dit werd veroorzaakt door de wortelstelsels van een vijftal bomen die op de hoekpunten van de sluismuren stonden. Om nieuwe schade te voorkomen en het herstel mogelijk te maken zijn de beuken verwijderd. Meer dan 8000 stenen zijn vervangen of herplaatst.
Werk in uitvoering, december 2023. Het werk aan de sluis kan worden verricht dankzij steigers, een dam en een drijvende vlonder.
De restauratie werd in augustus 2023 gestart na een lange periode van voorbereiding. In die voorbereidingsperiode werd o.a. ecologisch onderzoek verricht, omdat de sluis in een belangrijke ecologische zone ligt. Ook werd de schade aan de muren in kaart gebracht. Delen van de sluismuren waren zo beschadigd dat ze eerst gesloopt moesten worden. Daarbij probeerde men zoveel mogelijk stenen te bewaren voor hergebruik. Drie weken lang werden er duizenden stenen gebikt, waarvan een flink deel kon worden teruggeplaatst in de sluis. De oude stenen zijn van het type Utrechts plat. Dat is een relatief kleine steen die bewaard is gebleven in de onderste helft van de sluis. Daarboven liggen stenen in waalformaat, die iets groter zijn. Een klein stukje muur is gerestaureerd met een nieuwere roodbruine steen. Bij het herstel zijn de grote sluitstenen netjes herplaatst, evenals de gedenksteen die herinnert aan het leggen van de eerste steen in 1786. In die tijd stroomde het water van de Lunterse Beek door de Bruinenburgersluis richting Amersfoort. Sinds de aanleg van het Valleikanaal (1935-1941) begint bij de sluis de Heiligenbergerbeek.
Dankzij het lage waterpeil zijn de verschillen in de stenen goed te zien. Links is een stukje sluismuur zichtbaar dat met een nieuwere steen is gerestaureerd. De rest van de muren zijn gemaakt van bakstenen ‘Utrechts plat’ (onder) en ‘Waalformaat’.
De Bruinenburgersluis is in 1939 actief in gebruik geweest om de inundaties te stellen. Hoe dat in zijn werk ging is te zien op filmpjes die tijdens de mobilisatieperiode zijn gemaakt. In “The Battle of the Netherlands” op Youtube is de sluis en de directe omgeving enkele seconden zichtbaar van 9.34 tot 9.58
Links is in de muur zichtbaar dat er in 1939 al verschillende stenen (Utrechts Plat en Waalformaat) waren verwerkt in de sluis. De militairen in het filmfragment zijn bezig met het laten zakken van schotbalken in de sponningen.
De sluis ligt nu middenin een gebied waar volop wordt gewandeld. Om de wandelaars ter wille te zijn is een loopbrug gemaakt waardoor de watergang ongehinderd gepasseerd kon en kan worden. Het water dat moest worden afgedamd kon via de leisloot achter de liniedijk worden doorgevoerd naar een verderop gelegen sluis, zodat er geen problemen in de waterhuishouding ontstonden. Als de restauratie is voltooid wordt het terrein opnieuw ingericht met zitbankjes en een nieuw informatiepaneel.
Betrokken partijen bij de restauratie zijn/waren: Waterschap Vallei en Veluwe, Staatsbosbeheer, provincie Utrecht, gemeente Leusden, gemeente Woudenberg en de Stichting Grebbelinie.
Links de sluisbrug die hersteld wordt. Rechts daarvan de tijdelijke loopbrug voor wandelaars. Achter de hoge hekken zijn links de countouren te zien van een een Duitse bunker van de Pantherstellung. Rechts het Valleikanaal.