17 jul
Nieuws

Werkzaamheden bij de Roode Haan

Sluis bij de Roode Haan met balgstuw.

Tekst en foto’s: Jan van Hal

Bij een van de oudste fortificaties van de Grebbelinie De Roode Haan zijn opnieuw werkzaamheden waar te nemen. Vorig jaar werd hier al door het waterschap Vallei en Veluwe een innoverend nieuw type sluis aangelegd. In overleg met alle betrokken partijen werd een zogenaamde zelfregulerende “balgstuw” gebouwd waarbij de oude -voor de Grebbelinie- historisch belangrijke balkensluis behouden is gebleven. Als het langere tijd droog weer blijft en dientengevolge het waterpeil in het Valleikanaal te veel zakt vult de balg (een soort grote opblaasbare ballon) zich met water zodat het water voor de stuw vast wordt gehouden. Vanaf de brug met de oude balkensluis is er goed zicht op de 10 meter brede en duurzame nieuwe sluis. Door middel van een naastgelegen vispassage kunnen vissen en waterdieren zonder hinder de balgstuw passeren.

Thans wordt naast de Roode Haan het natuurproject “De Turfweide” ontwikkeld. Dit grondproject laat zien hoe de omgeving van Veenendaal er vroeger uit zag voor de grootschalige turfwinning in de 15de eeuw. Het Valleikanaal dat bij De Roode Haan stroomt heette in die jaren nog de Bisschop Davidsgrift en die was speciaal aangelegd voor de afvoer van die turf. Turf was in die jaren de noodzakelijke fossiele verwarmings-brandstof voor woningen net als gas of aardolie nu. De aanleg van toekomstige  “De Turfweide” vormt zo een fraaie toevoeging aan de historische omgeving van de Roode Haan. Het punt waar de voor de Grebbelinie belangrijke liniedijk zijn oorsprong vind en hier op de Slaperdijk aansluit.

Meer informatie: https://turfweide.nl/

24 feb
Nieuws

Een blik op het voormalige inundatiegebied in de Gelderse Vallei.

Flinke delen van het Binnenveld tussen Wageningen en Veenendaal staan onder water. Op de achtergrond de Grebbeberg, waar in mei 1940 hard gevochten werd.

Op de dag dat donkere wolken zich samenpakken boven Oekraïne en Russische troepen over de grens trekken, nemen we een kijkje in het Binnenveld. Hier, in de Gelderse Vallei, lag een belangrijk deel van het Nederlandse leger in de Grebbelinie, toen Nederland werd meegesleurd in de Tweede Wereldoorlog. Omdat het Nederlandse leger geen kans had tegen de beter getrainde en uitgeruste troepen van Duitsland, greep men terug op een oude vriend én vijand: het water. Door het gehele terrein ten oosten van de linie en de Utrechtse Heuvelrug onder water te zetten, te inunderen, hoopte men een ondoordringbare hindernis op te werpen. Hierdoor zou de opmars bemoeilijkt worden en zouden buitenlandse troepen de tijd krijgen om ons land te hulp te schieten.

Het hooggelegen terrein direct ten oosten van de Grebbeberg kon echter niet onder water worden gezet. Gedurende de mobilisatie van 1939-1940 was men nog volop bezig met de bouw van een motorgemaal waardoor deze droge toegang toch geïnundeerd kon worden.  In mei 1940 was de situatie zelfs slechter dan voorheen: door verschillende oorzaken was het water gezakt en begonnen steeds meer stroken grond droog te vallen. Het Duitse leger maakte dankbaar gebruik van deze ‘accessen’ die onvoldoende ter verdediging waren voorbereid.

Door de extreme regenval van de afgelopen dagen (60 mm in 48 uur) doet het gebied weer enigszins denken aan de periode dat Nederland moest strijden voor haar vrijheid. Een beeld dat herinneringen zou kunnen oproepen aan een geschiedenis van meer dan 70 jaar geleden. Maar door de gebeurtenissen in Oost-Europa dwalen de gedachten af naar Oekraïne dat nu moet vechten om haar grondgebied te verdedigen tegen een machtige tegenstander. En net zoals Nederland destijds niet geholpen kon worden door haar bondgenoten, zo zal het Oekraïense leger er grotendeels alleen voor staan. Een triest moment in de geschiedenis van Europa en een nieuw bewijs dat de mensheid onvoldoende leert van de lessen uit het verleden.

Het inundatiegebied in 1940 was op veel plaatsen ongeveer kniediep. De situatie in het huidige Binnenveld is eerder plasdras, het voorstadium van een inundatie. Deze foto is genomen bij Veenendaal, collectie Martin Brink. De foto werd gebruikt als cover van het boek ‘Oorlog in je achtertuin’ door Jan Blokker, met ‘verhalen van de Grebbelinie’.

16 feb
Nieuws

Een linieverhaal uit Spakenburg keert voorzichtig terug aan de dijk

Het stukje groen op de voorgrond sloot destijds aan op de geavanceerde Batterij in de bocht. Op de achtergrond het bouwproject met namen die herinneren aan de Grebbelinie. De naam van de straat (Garnalenweg) verwijst naar het vissersverleden.

In Bunschoten-Spakenburg wordt volop gebouwd. Aangezien hooggelegen grond schaars is ligt het voor de hand dat de bouwplaatsen dichtbij de deels voormalige linie liggen, hetgeen al meer dan een eeuw zichtbaar is. Zo is de redoute van 1785 nog enigszins herkenbaar in het stratenpatroon van de ‘Nieuwe Schans’, een nieuwbouwproject uit 1910-1922. Bij het huidige nieuwbouwproject gaat geen ‘schans’ verloren, maar herinneren de namen ‘Het Kanon’ en ‘De Batterijen’ aan de opstellingsplaatsen voor geschut op de Oostdijk.

In de achttiende eeuw werden op diverse plaatsen langs de dijk ‘batterijen’ aangelegd, waar vanuit vuur kon worden uitgebracht op eventuele aanvallers uit het oosten. Aangezien de dijk bij Spakenburg niet kaarsrecht is, maar enkele knikken maakt, was dit niet eenvoudig. De vijand kon zich immers dekken aan de noordzijde van de voormalige Zuiderzeedijk. Buitendijkse opstellingen om dit op te lossen bleken weinig duurzaam: na verloop van tijd spoelden ze weg. In 1799 werd echter een nieuwe poging gedaan: van deze batterij resteerden tot voor kort slechts een tweetal militaire grenspalen, dichtbij het nieuwste bouwproject. Naar deze ‘Geavanceerde Batterij voor de bocht’ verwijzen de nieuwbouwnamen dus.

Volgens betrouwbare bronnen zullen de grenspalen -die tijdelijk waren opgeslagen tijdens de werkzaamheden- weer terugkeren op de dijk. Ook het kanon zal waarschijnlijk weer een vaste plek krijgen langs het pad. De Stichting Grebbelinie hoopt dat de locatie straks iets meer zal tonen van de geschiedenis, zodat inwoners en toeristen kennis kunnen maken met de Grebbelinie in Spakenburg.

 

16 feb
Nieuws

Toekomst voor Monumentale Bruinenburgersluis

Bruinenburgersluis. Op de voorgrond zijn de stobben van de vijf beuken zichtbaar. Rechts is tussen de bomen een Duitse bunker te zien. Foto: Jan van Hal.

In de laatste week van januari 2022 werden vijf grote beuken bij de Bruinenburgse Sluis verwijderd. Waterschap Vallei en Veluwe deed dit om de renovatie van het Rijksmonument mogelijk te maken. Met het oog op de toekomst was de ingreep nodig omdat de sluismuren al jaren zwaar te lijden hadden van de bomen, die grote scheuren in het metselwerk veroorzaakten. De beuken stonden namelijk op de hoekpunten van de sluismuren en het sluishoofd. Tijdens het verwijderen van de bomen waren de wandelpaden en de kanoroute tijdelijk afgesloten.  

Getuige de jaarringen moeten de beuken ongeveer 70 jaar oud zijn geweest. Foto: Herman van Zanten

De sluis uit 1786 ligt op de grens van Woudenberg en Leusden. Gedurende de mobilisatieperiode speelde de sluis een belangrijke rol in de inundaties. Het doorlaten en afsluiten van het water werd destijds gefotografeerd en gefilmd. Het was en bleef een fotogenieke plek, die de afgelopen jaren door menigeen als één van de mooiste locaties van de Grebbelinie werd omschreven. Omdat in de Grebbelinie natuur en cultuur samen op gaan was de combinatie van de monumentale bomen en de monumentale sluis onvergetelijk. Wie de filmbeelden of foto’s uit 1939-’40 ziet zal echter opmerken dat er destijds geen bomen direct naast de sluis stonden. Na het kappen van de beuken werden er inderdaad 74 jaarringen geteld. Ze moeten er dus gestaan hebben vanaf ca. 1947-1948.

Vanuit de Stichting Grebbelinie is jarenlang meegedacht in aanloop naar de ingreep, in eerste instantie door Geo van Geffen, de laatste jaren met  name door medewerker Cor Keuning. De werkzaamheden van januari vormen een voorlopig sluitstuk van deze episode, die een vervolg zal krijgen bij de renovatie. Meer beeldmateriaal en informatie zal verschijnen in het volgende nummer van ‘Grebbelinie in Beeld’, het blad dat de Stichting Grebbelinie driemaal per jaar verstuurt naar alle donateurs.

 

13 feb
Nieuws

Verbouwing website

De website grebbelinie.nl wordt momenteel aangepast en herzien. Het domein wordt beheerd door de Stichting Grebbelinie, die het van belang vindt dat betrouwbare informatie voorhanden blijft voor iedereen die meer wil weten van deze oude waterlinie. De oude website was gedateerd en voldeed niet meer aan de huidige eisen op het gebied van veiligheid, stabiliteit en functies. Bij de verhuizing naar de huidige vorm is geprobeerd zoveel mogelijk informatie te bewaren. De vele artikelen en foto’s zullen gaandeweg terugkeren en er zullen ook weer nieuwsitems verschijnen.

De eerste stap van het (technische) proces heeft meer dan een jaar geduurd, waardoor het nodig is om in de volgende fase vele pagina’s te actualiseren. Naast alle historische informatie zal er ook ruimte blijven voor de recreatieve kwaliteiten van het gebied. Wandelen, kanovaren en fietsen spelen daarbij een belangrijke rol. De vernieuwde website is mede mogelijk gemaakt door de provincie Utrecht en met medewerking van het Grebbelinie Bezoekerscentrum.

Wilt u zelf een verhaal delen over de Grebbelinie, dan kan u een mail sturen naar; info@grebbelinie.nl

12 mei
Nieuws

Terugblik: de reconstructie van een tankversperring in Renswoude

Hoewel in 2020 het nodige werd bereikt, kijkt de de Stichting Grebbelinie kijkt met gemengde gevoelens terug op het afgelopen jaar. De stichting wordt al vele jaren gesteund door gemeenten, bedrijven en particulieren, waardoor veel werk in de Grebbelinie kan worden gedaan op het gebied van beheer, onderhoud, onderzoek en reconstructie. Gelegenheid om donateurs uit te nodigen en te ontmoeten was er (bijna) niet. De stichting hoopt de uitgestelde wandelingen en rondleidingen naar afgeronde projecten in 2021 alsnog te kunnen doen. Hieronder: de herstelde tankversperring in Renswoude.

    

Oktober 2020: één van de zware stalen H-profielen wordt in de daarvoor bedoelde koker gehesen. Twee andere ‘asperges’ zijn al geplaatst. 

Langs de gehele Grebbelinie liggen nog restanten van tankversperringen. De Stichting Grebbelinie brengt ze in kaart, zodat ze op cultuurhistorische waardenkaarten van gemeenten kunnen worden opgenomen. Dit draagt bij aan de bescherming van de elementen en kan er rekening mee worden gehouden bij wegverbredingen of het leggen van kabels. Overdekt met aarde en mos liggen ze op de meeste plaatsen anoniem aan weerszijden van de weg. De Stichting Grebbelinie wilde in 2020 een versperring (gedeeltelijk) herstellen, zodat bezoekers van de Grebbelinie zich een beeld kunnen vormen van deze passieve vorm van landsverdediging.

Daartoe werd een locatie gezocht waar de versperring geen gevaar of hinder zou opleveren voor de huidige weggebruikers en waar het landschap grotendeels onaangetast was. Het oog viel op de Schalm in Renswoude, waar al vóór 2004 een versperring was aangetroffen, niet ver van de Batterij aan de Schalmdijk. Mede met steun van de gemeente Renswoude en een bijdrage vanuit de Stichting Grebbelinie konden een aantal deelprojecten worden uitgevoerd, grotendeels door de vrijwilligers zelf.

Nadat de versperring aan weerszijden van de weg zichtbaar was gemaakt, konden een aantal kokers worden leeggeschept, die na de oorlog waren opgevuld met zand. In één van de openingen werd nog een origineel stuk staal teruggevonden dat na of tijdens de meidagen was afgesneden met snijbranders(zie foto rechts). Om dit zichtbaar te houden werd deze koker niet opgevuld met een H-profiel, maar wel zorgvuldig gereinigd en behandeld tegen roestvorming. De firma Roodenburg maakte op basis van archieftekeningen een drietal natuurgetrouwe stalen replica’s, die in augustus 2020 zijn geplaatst. Een aantal originele deksels van kokers konden door medewerking van de gemeente Nijmegen op de overige open kokers worden gelegd en vastgelast. Deze deksels waren gedurende de mobilisatie bedoeld om het burgerverkeer niet onnodig te hinderen.

De versperring aan de Schalmlaan heeft nóg iets bijzonders te bieden: in de wegberm is de vloerplaat bewaard gebleven van de palenbergplaats. Op deze plaatsen werden de H-profielen gedurende de mobilisatie bewaard, zodat deze bij alarm snel konden worden geplaatst. De Stichting Grebbelinie heeft bij wijze van verwijzing een asperge laten vastmaken in de voormalige bergplaats.

Naast bescherming en beleefbaarheid van de linie werkt de Stichting Grebbelinie ook aan het informeren van bezoekers. Daarom is tevens een informatiepaneel geplaatst met speciaal gemaakte graphics, die inzicht bieden in de verdediging van de Schalmdijk en de plaats van de versperring in het bijzonder.

In het winternummer ‘Grebbelinie in Beeld’ staan meer foto’s van dit project dat met hulp van velen succesvol is afgerond. Donateurs ontvangen het blad thuis, een extra dik nummer waarmee de stichting het gemis van persoonlijk contact in deze coronaperiode enigszins hoopt te compenseren.

In 2021 wil de Stichting Grebbelinie een bezoek met rondleiding organiseren naar de Schalmdijk. Hierbij wordt tevens de Batterij aan de Schalmdijk bezocht. Donateurs krijgen hierover bericht. Ook donateur worden? Vul uw gegevens in op dit formulier en u ontvangt zowel uitnodigingen als het tijdschrift Grebbelinie in Beeld, dat driemaal per jaar verschijnt.

Op de voorgrond zijn enkele deksels zichtbaar op de kokers waar de ‘asperges’ in pasten. Links van de boom ligt de fundering van een palenbergplaats, waar de profielen in bewaard werden gedurende de mobilisatieperiode. Daarachter staat aan de Schalm een paneel met uitleg voor passanten. (foto: Cinthia Nijssen)

12 mei
Nieuws

Tijdelijke afsluiting wandelpaden Grebbelinie Woudenberg

Een aantal wandelpaden van de Grebbelinie zijn van 18 januari tot begin maart 2021 afgesloten. Het gaat om de wandelpaden langs het Valleikanaal vanaf de A12 in het zuiden tot de provinciale weg N224 tussen Woudenberg en Scherpenzeel. De afsluiting is nodig, omdat er werkzaamheden aan de liniedijk plaatsvinden die gevaar kunnen opleveren voor de wandelaars. Provincie Utrecht en Staatsbosbeheer werken samen aan het herstel van de Grebbelinie.

Kazemat langs het tracé dat begin 2018 wordt afgesloten. Op zowel voorgrond als achtergrond is de dichte begroeiing te zien. Door dit uit te dunnen wordt de liniedijk met de kazematten beter zichtbaar en worden tevens de natuurwaarden verbeterd. (foto: Stichting Grebbelinie)

 

Vanwege de werkzaamheden zal in genoemde periode het Oudenhorster klompenpad afgesloten worden voor publiek, in verband met de veiligheid. Dit zal bij de toegangen met borden worden aangegeven.

De markante liniedijk is onderdeel van de Grebbelinie, een oud verdedigingswerk. Naast de cultuurhistorische waarde maakt de Grebbelinie ook deel uit van het Natuurnetwerk Nederland.  De soms dichte beplanting aan de zijde van het Valleikanaal wordt uitgedund en de bovenzijde van de dijk wordt wat vrijgemaakt van braamstruweel. Zo wordt de cultuurhistorie beter zichtbaar. Op andere delen worden nieuwe struiken en bomen aangeplant. Alle oude en markante bomen blijven staan.

Wandelaars die lange-afstandwandelpaden lopen, zoals het Grebbeliniepad en het Utrechtpad kunnen verder wandelen aan de oostzijde van het Valleikanaal.

De werkzaamheden én de afsluiting vinden plaats in de trajectdelen 7A t/m 7C, de liniedijk tussen de Broekerweg en de Stationsweg in Woudenberg

12 mei
Nieuws

Jaaroverzicht Stichting Grebbelinie

Aan het definitieve jaarverslag moeten nog de financiële cijfers worden toegevoegd en de plannen voor 2021. Het inhoudelijk jaaroverzicht is echter gereed en in te zien voor iedereen die wil weten wat de Stichting Grebbelinie heeft gedaan in 2020 en in de jaren daarvoor!

 

Laswerk aan De Schalm in Renswoude, waar op initiatief van de Stichting Grebbelinie een tankversperring zichtbaar werd gemaakt. Op de voorgrond de open ‘kokers’ van de aspergeversperring. Links ligt een origineel putdeksel dat met twee andere exemplaren op de openingen werden geschoven.

Het jaar 2020 kan voor de Stichting Grebbelinie eigenlijk niet beter in beeld worden gebracht dan met bovenstaande foto. Beschermd door maskers en afstand, maar volhardend in het doel om te werken aan de bescherming, zichtbaarheid en informatievoorzieningen in de Grebbelinie hebben de leden van de stichting toch veel bereikt. Door samenwerking met vele partijen: van provincie Utrecht, Staatsbosbeheer en Waterschap Vallei en Veluwe, tot gemeenten langs de linie, ondernemers, historische verenigingen, archeologen, en particulieren. Alleen daardoor en veel afzonderlijk en voorbereidend werk thuis, in het veld en in garages konden mooie resultaten worden geboekt.

Voor het definitieve jaarverslag moeten de inkomsten en uitgaven nog worden beschreven, evenals de plannen voor dit jaar. Maar wie al vast wil lezen wat er inhoudelijk is gedaan kan terecht op de pagina waar de kroniek van de stichting (sinds 2001) wordt beschreven.

Naar ‘de kroniek van 2020‘.

In overleg met Staatsbosbeheer draagt de Stichting Grebbelinie al jaren bij aan het beheer van cultuurhistorische elementen in de linie. Grebbeliniewacht Cor Keuning voerde ook in 2020 talloze acties uit om o.a. kazematten zichtbaar te maken en te houden in 2020. Vanwege zijn vertrek naar Friesland ontstond in december 2020 een vacature. Rechts is een reactie van Staatsbosbeheer te zien op Twitter n.a.v. het vrijwilligerswerk. De werkzaamheden zelf werden overigens verricht vóór het broedseizoen.